روستای آغچه ریش در شهرستان چاراویماق، بخش شادیان و دهستان چاراویماق شرقی واقع در جنوبی ترین نقطه آذربایجان شرقی، ۴۰ کیلومتری میانه، ۴۳ کیلومتری چاراویماق، ۱۴۰ کیلومتری تبریز در سطح یکهزار و ۸۰۰ متر بالاتر از سطح آب های آزاد قرار دارد که به دلیل خاک حاصلخیزش یکی از مناطق کشاورزی به شمار می رود که محوطه هشت هکتاری این روستا از نظر تاریخی و کشفیات باستان شناسی از اهمیت بسیار زیادی برخوردار شده است.
جمعیت این روستای تاریخی طبق سرشماری ها حدود ۴۴۰ نفر در قالب ۹۰ خانوار و دارای ۶۶ واحد مسکونی است.
باستان شناس دوره اسلامی، کاوشگر و عضو هیات علمی دانشکده حفاظت آثار فرهنگی دانشگاه هنر اسلامی تبریز با اشاره به اینکه روستای آغچه شهیر دارای یک محوطه بزرگ و همچنین بقعه هایی در مرکز روستاست که در آبان ماه ۱۳۹۹ به مدت ۱۵ روز توسط هیاتی از باستان شناسی دانشگاه هنر اسلامی تبریز مورد کاوش باستان شناسی قرار گرفت، گفت: در این کاوش تعداد ۲۴ عدد گمانه به ابعاد یک در ۵.۱ متر مربع ایجاد شد.
دکتر مهدی کاظم پور افزود: در این گمانه زنی ها شواهدی از آثار معماری شامل سنگ فرش، دیوار سنگی و دیوار خشتی، تزئینات معماری شامل اندود گچی، کف های گچی و کاشی، قطعات فلزی مثل آهن و همچنین آثار غنی سفالی و شیشه ای متعلق به قرون اولیه و میانی اسلام به دست آمد.
وی کشف سکه های متعلق به دوره آل بویه ( قرن چهارم و پنجم هجری) را یکی از یافته های مهم و ارزشمند این محوطه تاریخی اعلام کرد.
کاظم پور ادامه داد: در جریان کاووش های باستان شناسی و در اولین فصل علاوه بر سکه هایی متعلق به دوره آل بویه، ساختارهای معماری، دستبندهای شیشه ای، آثار سفالی از قبیل سفالینه های فیروزه قلم-مشکی، اسگرافیتو، شانلوه، آق کند، لعاب پاشیده و سفالینه های لاجوردی متعلق به قرون دوم تا ششم هجری یافت شد.
وی با بیان اینکه دومین فعالیت باستان شناسی در محوطه آغچه شهیر در سال گذشته انجام شد، اضافه کرد: در آن سه گمانه لایه نگاری در بخش های مختلف محوطه ایجاد شد که در آن علاوه بر یافته های فصل اول، فضاهای معماری، آثار سفالی، کوره، تجهیزات مرتبط با تولید سفال نیز یافت شد که از منظر باستان شناسی دارای اهمیت ویژه ای است.
کاظم پور یکی از یافته های جدید در محوطه باستانی روستای آغچه شهیر را مربوط به اشیای شیشه ای دانست و ادامه داد: در سطح محوطه و همچنین در داخل گمانه ها تعداد زیادی قطعات شکسته دستبندهای شیشه ای یافت شد که به رنگ های سبز، لاجوردی، سیاه، زرد و آبی بودند.
به گفته وی این دستبندهای شیشه ای بدون تزئینات بوده و تنها با خطوط مارپیچ مزین شده اند.
کاظم پور یافته جدید دیگر در جریان کاووش های سال گذشته را پیدا شدن پیکرک(مجسمه) یک زن اعلام و اظهار کرد: با توجه به شواهد یافت شده این پیکرک احتمالا” الهه آناهیتا است.
در این روستا عناصری همچون سیستم انتقال آب و سنگ فرش نمایان است
این باستان شناس و کاوشگر آثار تاریخی دوران اسلامی هدف اصلی از انجام کاوش های باستانی در محوطه هشت هکتاری آغجه شهیر را گاه نگاری محوطه، سبک شناسی و گاه نگاری سفال نقش‌کنده زیرلعاب ( اسگرافیتو) بیان کرد و گفت: تاکنون آنچه که برای ما در این محوطه تاریخی مشخص و آشکار شده است شواهدی از زیست مردم است که در این روستا عناصری همچون سیستم انتقال آب و سنگ فرش نیز نمایان است.
کاظم پور ادامه داد: بر همین اساس نمونه هایی از گچ بری های دوره ابتدایی اسلام با نقوش اسلیمی نیز یافت شده است که از نظر تاریخ نگاری و همچنین سبک شناسی و گاه نگاری می تواند مورد وثوق اهل فن و باستان شناسان قرار بگیرد.
وی همچنین از کشف کوره های سفالی در محوطه باستانی آغچه شهیر خبر داد و گفت: در جریان کاووش های انجام شده جدید میله های کوره به تعداد فراوان به دست آمد که در بین آنها سه پایه های سفالی و دور ریزهای سفالین نیز کشف شد.
کاظم پور یکی از مهمترین کشفیات در منطقه کوره های سفالی آغچه شهیر را “توتک های” سفالین اعلام کرد که از آلات موسیقی قرون اول اسلامی به شمار می رود و تاکنون نمونه هایی از آن تنها در بخش هایی از جمهوری های آذربایجان و ارمنستان کشف و به ثبت رسیده است.
آغچه شهیر بین محوطه ها و استقرارگاه های مهم دوره های سلجوقی و ایلخانی قرار گرفته است
وی با اشاره به اینکه روستای آغچه ریش (آغچه شهیر) مابین محوطه ها و استقرارگاه های مهم دوره های سلجوقی و ایلخانی قرار گرفته است، یادآور شد: مراغه در غرب، سلطانیه در جنوب شرقی، روستای آق کند در شرق، اوجان در شمال و تخت سلیمان در جنوب این روستا قرار گرفته و فاصله دورترین آنها با این محوطه به ۱۰۰ کیلومتر هم نمی رسد و شواهد نشان دهنده این است که این روستا در قرون اولیه و میانی اسلام یک شهری مهم بوده که بعدها به دلایل نامعلومی وسعت آن کمتر شده است.
کاظم پور با اشاره به اینکه یکی از مهمترین آثار تاریخی و تمدنی روستای آغچه شهیر “بقعه آغچه ریش” متعلق به قرون اولیه اسلامی است که در مرکز روستا قرار گرفته است، این اثر را تنهاترین بقعه باقی مانده از اوایل اسلام در آذربایجان شرقی اعلام کرد که متاسفانه در حال نابودی است.
وی گفت: این تپه که با سطحی صاف بین زمین های کشاورزی و روستا قرار گرفته است، در بخش های مختلف توسط جاده های مزروعی برش خورده که همین موضوع باعث می شود لایه ها و داده های فرهنگی آن به راحتی قابل رویت باشد.
کاظم پور ادامه داد: این تپه که جهتی شمالی-جنوبی دارد و توسط ۲ دره عمیق در جوانب شرقی و غربی برش خورده است، به سه بخش شمالی، مرکزی و جنوبی قابل تقسیم بندی است و عامل این تقسیم بندی وجود یک تپه ای مرتفع در بخش مرکزی و دو سطحی صاف و هموار در بخش های شمالی و جنوبی آن است که به نظر می رسد بخش مرکزی و مرتفع حاکم نشین و بخش های شمالی و جنوبی متعلق به افراد عادی جامعه آن روزگار بوده است.
این استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری باید نسبت به تداوم و پیگیری های لازم کاووش ها در محوطه تاریخی و مهم آغچه شهیر اعتبارات لازم و کافی را اختصاص دهد، از آمادگی تیم های باستان شناسی دانشگاه هنر اسلامی برای ورود جامع تر و دقیق تر به این موضوع خبر داد.
کاظم پور اصلاح دیدگاه ها در خصوص کاووش های میراثی، توسعه صنعت گردشگری از مسیر کاووش های باستان شناسی و دست یابی به یافته های بیشتر برای هویت بخشی به تاریخ و تمدن ایران زمین را از جمله اهداف مهم و محوری در حوزه فعالیت های مربوط به میراث فرهنگی و تاریخی بیان کرد که این امر جز با حمایت های مالی و معنوی از سوی نهادهای مسئول میسر نخواهد شد.
وی یکی از چالش های مهم در تداوم کاووش های باستانی در محوطه آغچه شهیر را توسعه اراضی کشاورزی به نزدیکی های این محوطه اعلام و اظهار کرد: به علت حاصلخیز بودن زمین های منطقه متاسفانه اهالی قصد ورود به محوطه مزبور را دارند که ادامه کاووش ها را با مشکل مواجه می کند.
کاظم پور افزود: در ماه های اخیر تعدادی از کشاورزان اداوت و ماشین آلات کشاورزی خود را به تدریج وارد محوطه باستانی روستای آغچه شهیر می کنند که معضلاتی همچون معارض را در این اراضی باعث خواهد شد و باید مسئولان از هم اکنون در این خصوص وارد شده و از بروز هر گونه مشکلات بعدی جلوگیری کنند.
تپه آغچه ریش به تاریخ ۱۸ خرداد سال ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۱۸۹۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
