علی فلسفی میاب ـ مسؤول ثبت میراث ناملموس آذربایجان شرقی ـ درباره جزئیات مراسم «شاخسی واخسی» به خبرنگاران گفت: نخستین مراسمی که در شهرها و روستاهای آذربایجان شرقی برای محرم برگزار می‌شود، مراسم عزاداری دسته «شاخسی واخسی» یا «شاه حسین وای حسین» است. در هر شهر و روستا این عزاداری به شیوه‌های متفاوت برگزار می‌شود که باشکوه‌ترین آن در تبریز است.
او اضاف کرد: در مراسم تبریزی‌ها، مردان در یک ردیف می‌ایستند و با دست چپ کمر یکدیگر را می‌گیرند، در دست راست چوبی دارند (در گذشته شمشیر یا قمه به دست می‌گرفتند) و دسته‌ای که در جلو صف است ندای «شاه حسین» به سر می‌دهد و دسته عقبی «وای حسین»گویان ادامه می‌دهد. در این آیین، نام‌های مختلف همچون حسین، عباس، علی، حیدر، صفدر و … تکرار می‌شود. در تبریز و بیشتر شهرهای آذربایجان شرقی، این مراسم پس از وعده شام و حوالی ساعت ١٠ شب شروع می‌شود و تا نیمه‌شب ادامه دارد. تا شب عاشورا این آیین اجرا می‌شود و روز عاشورا مراسم‌های دیگر عزاداری اجرا می‌شود.
مسؤول ثبت میراث ناملموس آذربایجان شرقی افزود: در شهرها و روستاهای دیگر همین مراسم به شیوه متفاوتی برگزار می‌شود، برای مثال چوب در دست نمی‌گیرند و یا در روستاها این مراسم نزدیک به غروب آفتاب و نیم‌ساعت قبل از اذان مغرب آغاز می‌شود. دسته عزاداری در میدان‌ها شکل می‌گیرد و مردم بعد از اجرای مراسم و همزمان با اذان مغرب به مسجد می‌روند و نماز می‌خوانند. در برخی از روستاها نیز بعد از نماز، داخل مسجد مراسم «شاه حسین وای حسین» را به صورت نشسته اجرا می‌کنند. گروهی بر زانو می‌زنند و «شاه حسین» می‌گویند و گروهی هم با نوای «وای حسین» بر سینه خود می‌زنند. «شاه حسین وای حسینِ» نشسته بیشتر در مناطق روستایی «ارسباران» اجرا می‌شود.
فلسفی میاب با اشاره به این‌که آیین «شاخسی واخسی» در حقیقت ورود به مراسم عزاداری در ماه محرم است و سابقه طولانی دارد، گفت: این آیین گسترده‌ترین نوع عزاداری در آذربایجان شرقی و دیگر مناطق ترک‌نشین کشور، مانند اردبیل یا آذربایجان غربی است، اما به نام آذربایجان شرقی در فهرست میراث ناملموس کشور با شماره ثبتی ۵٨٧، در تاریخ ٢٢ آذرماه ١٣٩١ به ثبت رسیده و به طور کلی ١۴ مراسم عزاداری در آذربایجان شرقی در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
