به گزارش تریبون تبریز، «محمد درویش» سخنان خود را با انتقاد از وضعیت موجود آغاز کرد و گفت: ما باید قدرت اول منطقه می‌بودیم؛ کشاورزی ما باید بر اساس صرفه‌جویی و مدیریت آب برنامه‌ریزی می‌شد، نه اینکه امروز با کاسه چه کنم چه کنم، دنبال مقصر بگردیم. البته خبر خوش اینکه هنوز دریای خزر، عمان و خلیج فارس را داریم و به این دلخوشی‌ها قانع می‌شویم. در حالی‌که این سرزمین بیشترین آسیب‌های محیط زیستی را تجربه می‌کند و افزایش بیماری‌ها هم ارتباط مستقیم با آلودگی و بحران‌های زیست‌محیطی دارد.
رتبه جهانی محیط زیست؛ ایران بیست و یک پله صعود کرد
به گفته درویش، شاخص عملکرد محیط زیست (EPI) که هر دو سال یک‌بار ۱۸۰ کشور جهان را ارزیابی می‌کند، نشان داده ایران نسبت به سال ۲۰۲۳ بیست و یک پله صعود کرده است.
وی علت این بهبود را نه بهبود واقعی شرایط، بلکه تشدید بحران جهانی دانست و ادامه داد: از زمانی که آمریکا با ریاست‌جمهوری ترامپ از توافق پاریس خارج شد، جهان نتوانست به تعهداتش برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای پایبند بماند و این موضوع باعث شد شرایط زیست‌محیطی جهانی بدتر شود و رتبه ایران نسبی بهبود یابد.
اقتصاد چرخشی؛ راهی که از ایران آغاز شد
درویش اقتصاد چرخشی را راه برون‌رفت ایران از بحران‌ها دانست و گفت: موضوع اقتصاد چرخشی موضوعی تازه نیست. اقتصاد چرخشی در طبیعت قدمتی ۴۰۰ میلیون ساله دارد و سوسک‌ها با وجود ۴۰۰ هزار گونه گیاهی و جانوری، پرچمداران آن هستند. نخستین بار در سال ۱۹۶۶ کنت هولدینگ از همین سوسک‌ها الهام گرفت و این مفهوم را معرفی کرد. جالب است بدانیم که اسکندر فیروز، بنیان‌گذار سازمان حفاظت محیط زیست ایران، در سال ۱۹۷۲ در اجلاس استکهلم درباره بهره‌برداری عقلانی از سرزمین سخنرانی مبسوطی کرد؛ یعنی ما پرچمدار این نگاه بودیم.
این کارشناس محیط زیست اظهار کرد: در سرزمین ما اقتصاد چرخشی هزاران سال سابقه دارد. مردم نوار باریک خلیج فارس، بوشهر و هرمزگان، قطره‌قطره سیلاب‌های مخرب را در تله‌های خاکی ذخیره کرده و در عمق ۶۳ متری خاک نگه می‌دارند. ما در تاریخ ایران، زباله غذایی را هدر نمی‌دادیم، یا خوراک دام می‌شد یا کود زمین‌های کشاورزی. در فرهنگ ما ضایعات معنا نداشت.
قصه پرغصه دریاچه ارومیه؛ شکست مدیریت و تکنوکراسی
درویش با یادآوری وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه تشریح کرد: حوضه آبریز ارومیه ۵.۱ برابر کشور لبنان وسعت دارد و میانگین بارش آن ۲.۵ برابر میانگین کل کشور است، اما سوءمدیریت منابع سبب شد این فرصت به فاجعه بدل شود. دانشگاه صنعتی شریف هشت سال متولی طرح احیا بود و یک و نیم میلیارد دلار هزینه شد، اما وضعیت از سال ۹۲ بدتر شد. چگونه کشوری که سومین سدساز جهان است نتوانسته یک دریاچه را نجات دهد؟ این ناکامی غم عجیبی از ناتوانی را به جان مردم نشانده است.
وی افزود: پژوهش‌های زمین‌شناسی نشان می‌دهد دریاچه ارومیه در تابستان ۱۴۰۴ بدترین وضعیت خود در ۴۰ هزار سال گذشته را تجربه کرده است. این نسل کاری با عزیزترین پهنه آبی کشور کرد که در طول تاریخ رخ نداده بود.
نمونه‌هایی از اقتصاد چرخشی در ایران
درویش با اشاره به الگوهای موفق اذعان داشت: در کرمانشاه، با زحمات آیدین شیرازی پس از ۱۸ سال اصرار، سرانجام پذیرفته شد که زباله‌های غیرقابل بازیافت به سوخت کارخانه‌های سیمان تبدیل شوند. این نمادی از اقتصاد چرخشی است. در تبریز نیز می‌توان با بهره‌گیری از لندفیل‌ها و تبدیل متان به انرژی، وابستگی به مازوت در زمستان را کاهش داد.
وی افزود: ایران تنها یک درصد جمعیت جهان را دارد، اما در رتبه هفتم انتشار گازهای گلخانه‌ای است. اگر بخواهیم از ما به نیکی یاد شود، باید بازی را عوض کنیم؛ باید همه مردم را شهروند درجه یک بدانیم و از ظرفیت‌هایشان برای تاب‌آوری وطن بهره بگیریم.
تضاد منافع، مانع بزرگ اقتصاد چرخشی
درویش در بخشی دیگر سخنان حود گفت: تضاد منافع جدی‌ترین مانع اقتصاد چرخشی در ایران است. وقتی منافع عده‌ای در خام‌فروشی مواد معدنی باشد، طبیعی است با اقتصاد چرخشی مخالفت کنند. پروژه‌های ارزیابی محیط زیست هم اغلب به همان صاحبان پروژه‌ها سپرده می‌شود و همین است که در ویترین پروژه‌های مخرب، مهر سازمان محیط زیست دیده می‌شود. این‌ها ربطی به دشمن و تحریم ندارد؛ مشکل، نبود شجاعت در طرح مسئله و کنش گری است.
وی به بحران معادن زنوز ئر شهرستان مرند اشاره کرد و گفت: بزرگ‌ترین ذخیره کائولن کشور به جای ثروت، به بلای جان مردم تبدیل شده و ذرات سرطان‌زا را در هوا پخش می‌کند. مثالی که انگار ثروتمندانی هستیم که گداوار زندگی می‌کنیم. ما در مقابل، نمونه‌های امیدبخشی هم در اقتصاد چرخشی داریم مثل کار سجاد حبیبی که از بخش غیرقابل بازیافت زباله‌ها مصالح ساختمانی ساخته تا نیاز به تخریب سنگ‌ها کاهش یابد.
بازگشت خرد، تنها راه
درویش در پایان تأکید کرد: زمان سوگواری برای دریاچه ارومیه زمانی است که رودخانه‌های ورودی‌اش خشک شوند. هنوز می‌توان با مدیریت درست و حذف چاه‌های غیرمجاز آن را احیا کرد. آینده توسعه ایران هم در گرو اقتصاد چرخشی است. اگر خرد بازگردد، می‌توانیم پرچم امید را برافرازیم و نشان دهیم که این سرزمین، با پیشینه سه‌هزارساله در اقتصاد چرخشی، همچنان توانایی تغییر سرنوشت خود را دارد.
