به گزارش تریبون تبریز، نور سفید چراغ‌های اتاق عمل روی بدن بیمار می‌تابد. پزشک روی بدن نیمه‌برهنه بیماری که تحت عمل جراحی زیبایی قرار گرفته است، توضیحاتی درباره نحوه انجام عمل و نتایج آن می‌دهد، بعد هم تصاویر قبل و بعد بیمار نمایش داده می‌شود. این تصاویر، شاید عجیب به‌نظر برسد اما دیگر برای کاربران شبکه‌های اجتماعی غریبه نیست. در اینستاگرام، ده‌ها صفحه پزشکی وجود دارد که در آن‌ها، بدن بیماران به ابزار تبلیغ تبدیل شده است، تصاویری از اتاق عمل، لبخندها و رضایت‌مندی‌های بعد از جراحی و پست‌هایی که بیشتر از علم و آموزش، رنگ‌وبوی رقابت و تجارت در بازار زیبایی دارند.
در دنیای امروز، «جراحی زیبایی» دیگر فقط یک عمل پزشکی نیست؛ یک برند، یک نمایش و گاهی یک شوی تبلیغاتی است، پزشکانی که میان نورهای نئون و آهنگ‌های ترند، تلاش می‌کنند در این بازار پرزرق‌وبرق سهمی به‌دست آورند.
پزشکان باسابقه می‌گویند فضای مجازی، رعایت اصول اخلاق پزشکی را تحت تأثیر قرار داده است، تجربه، اخلاق و مهارت جای خود را به تعداد فالوئر و میزان بازدید داده‌اند، در این میان، پزشکانی که به اصول پایبندند، کمتر دیده می‌شوند، چون محتوایشان هیجان‌انگیز نیست.
پارساپور، دبیر شورای‌عالی اخلاق پزشکی کشور با بیان این که رعایت شئونات اخلاقی در تبلیغات پزشکی الزامی است، به تسنیم گفته است: «استفاده از تصاویر خلاف عفت عمومی، یا بهره‌برداری ابزاری از چهره‌های شناخته‌شده جامعه در تبلیغات، کاملاً غیراخلاقی و غیرقانونی است. این‌ها اصولی هستند که در هر تبلیغ تجاری باید رعایت شوند، اما متأسفانه در تبلیغات پزشکی، به‌ویژه در فضای مجازی، کمتر رعایت می‌شوند. یکی از ویژگی‌های بنیادین حرفه پزشکی، حفظ اسرار و حریم خصوصی بیمار است. بیماران به پزشکان اعتماد دارند، چون آنان را محرم اسرار خود می‌دانند اما گاهی پزشکان، به‌ویژه در فعالیت‌های رسانه‌ای یا آموزشی، از این مرز عبور می‌کنند، مثلاً در حالی که بیمار فقط برای معاینه یا درمان رضایت داده است، تصاویر یا اطلاعات او در فضای مجازی منتشر می‌شود، این مسئله به‌ظاهر ساده، می‌تواند اعتماد عمومی را خدشه‌دار کند و باید با آن با جدیت برخورد شود.»
در این زمینه اگرچه معاون درمان وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی با ابلاغ دستورالعمل‌هایی در زمینه نظارت بر تبلیغات پزشکی، تا حدی سعی بر کاهش تبلیغات خلاف شأن و اخلاق پزشکی داشته‌اند اما با این حال، به‌نظر می‌رسد سرعت رشد فضای مجازی از توان نظارت رسمی وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی پیشی گرفته است؛ کارشناسان می‌گویند وزارت بهداشت در برابر عدم رعایت قوانین فعالیت در فضای مجازی از سوی پزشکان، عملاً نظاره‌گر بوده و با وجود موج انتقادها، هنوز سازوکار مؤثری برای ساماندهی این وضعیت ارائه نکرده است.
انتشار تصاویر خلاف شئون بیماران در فضای مجازی، جرم است
در همین راستا دکتر جلال غفارزاده، رئیس مرکز نظارت و اعتبار بخشی امور درمان معاونت درمان وزارت بهداشت در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم درباره انتشار تصاویر برهنه بیماران در فضای مجازی پس از انجام اعمال زیبایی اظهار کرد: در خصوص این تصاویر باید عرض کنم که این موارد نه‌تنها کاملاً غیرمجاز، بلکه از نظر قانونی مجرمانه محسوب می‌شوند؛ البته باید توجه داشت که این مسئله تنها در حوزه وظایف وزارت بهداشت نیست؛ بلکه سایر نهادهای مرتبط با فضای عمومی و فرهنگی جامعه نیز در قبال آن مسئولیت دارند و می‌توانند اقدامات قانونی لازم را انجام دهند، با این حال، لازم است که برخوردها قاطع‌تر و هماهنگ‌تر باشد تا آثار بازدارندگی مؤثرتری ایجاد کند.
وی افزود: از سوی دیگر به‌نظر می‌رسد در این حوزه نیاز به تقنین و قانون‌گذاری دقیق‌تر نیز وجود دارد؛ به‌ویژه در مواردی که مربوط به تبلیغات مراکز غیرمجاز یا مراکز مجازی است که تبلیغات غیرمجاز در صفحات مجازی انجام می‌دهند. در زمان حاضر، برای مراکز پزشکی که تبلیغات غیرمجاز انجام می‌دهند، آیین‌نامه انتظامی نظام پزشکی تا حد تذکر پیش‌بینی شده است.
تبلیغات پزشکی باعث نیاز القایی می‌شود
غفارزاده در پاسخ به این سؤال؛ “تبلیغات اعمال زیبایی در فضای مجازی می‌تواند باعث ایجاد تقاضای القایی بین مردم شود؟” تصریح کرد: بله، این مسئله می‌تواند منجر به ایجاد تقاضای القایی در جامعه شود؛ موضوعی که از دید ما نیز تأثیرگذار است به همین دلیل به‌طورکلی، هرگونه تبلیغ در این زمینه غیرقانونی است، مگر آنکه با مجوز محدود نظام پزشکی و تنها برای مراکز و اشخاص حقیقی یا حقوقی دارای مجوز انجام شود.
برخورد با پزشکان متخلف، از تذکر تا معرفی به دادسرای امنیت اخلاقی
رئیس مرکز نظارت و اعتباربخشی امور درمان معاونت درمان وزارت بهداشت درباره ساماندهی تبلیغات در فضای مجازی نیز بیان کرد: تمامی گروه‌های پزشکی دارای پروانه (پزشکان و پیراپزشکان) موظف‌اند برای انجام تبلیغات، به‌صورت الکترونیکی و از طریق سامانه «سیتا» (سامانه یکپارچه تبلیغات امور پزشکی) نسبت به اخذ مجوز تبلیغات پزشکی مطابق دستورالعمل‌های مربوطه اقدام کنند و تخلفات پزشکان در حوزه تبلیغات پزشکی، در صورت عدم اخذ مجوز تبلیغات و رعایت‌نکردن دستورالعمل‌های مربوطه، از نوع تخلفات انتظامی محسوب می‌شود و بر اساس ماده ۴۹ دستورالعمل تبلیغات پزشکی نیز، مقررات انتظامی در این زمینه اعمال می‌شود. در موارد خاص، امکان معرفی پزشک متخلف به دادسرای امنیت اخلاقی ناحیه ۳۸ نیز وجود دارد.
ابلاغ بخشنامه تشدید نظارت بر فعالیت پزشکان در فضای مجازی
وی اضافه کرد: همچنین در اردیبهشت‌ماه سال جاری، معاون درمان وزارت بهداشت به رؤسای دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور، بخشنامه‌ای ابلاغ کرد که در آن به موضوع تغییر جهت تبلیغات از فضاهای محیطی به فضاهای مجازی و شبکه‌های اجتماعی و ورود افراد فاقد صلاحیت در این فضا و همچنین بعضی از تخلفات گروه‌های پزشکی اشاره شده که در آن آمده است روند تبلیغات و اطلاع‌رسانی پزشکی به‌خصوص در حیطه‌‌های پوست، مو و کاهش وزن از چارچوب و ضوابط دستورالعمل تبلیغات پزشکی خارج شده به‌شکلی که شأن و جایگاه مقدس پزشکی و خدمات آنان را متأثر کرده است.
به‌گفته وی، در این بخشنامه، به رؤسای دانشگاه‌های علوم پزشکی ابلاغ شده است که ضمن تشدید نظارت بر حسن اجرای دستورالعمل، بر پرهیز از هرگونه تبلغات بدون مجوز و خارج از عرف و شأن جامه پزشکی و اخلاق عمومی تأکید و تخلفات آن را به سازمان نظام پزشکی محل گزارش کنند.
مراحل نظارت بر صفحات مجازی پزشکان
غفارزاده درباره روند نظارت و برخورد با تبلیغات خلاف شئون اخلاقی و حرفه‌ای تصریح کرد: ابتدا رصد تبلیغات محیطی و فضای مجازی در حوزه سلامت انجام می‌شود، سپس نوع تخلف (انتظامی یا جرم) تشخیص داده می‌شود و تخلفات انتظامی به سازمان نظام پزشکی ارجاع داده می‌شود، همچنین مصادیق محتوای مجرمانه جرائم به دادسرای ویژه جرائم پزشکی یا دادسرای امنیت اخلاقی ارجاع داده می‌شوند، در این راستا، دستورالعمل «نحوه اطلاع‌رسانی امور پزشکی و تبلیغات و انتشار آگهی‌های دارویی و مشابه آن» طی بخشنامه‌های سال‌های ۱۳۹۷، ۱۴۰۱ و ۱۴۰۳ ابلاغ شده است، همچنین، بخشنامه‌های متعددی از جمله ابلاغ «مصادیق محتوای مجرمانه در حوزه سلامت» نیز صادر شده‌اند.
رصد ۱۱۰۰ پرونده در وزارت بهداشت، ۴۲درصد مربوط به گروه‌های پزشکی است
وی درباره میزان رصدهای انجام‌شده تاکنون گفت: تخلفات در حوزه پزشکی در دو بخش «گروه‌های پزشکی دارای پروانه» و «افراد یا مؤسسات فاقد مجوز» تعریف می‌شود. از بین حدود ۱۱۰۰ پرونده رصدشده در مرکز نظارت و اعتباربخشی امور درمان، ۴۲ درصد مربوط به گروه‌های پزشکی و ۵۸ درصد مربوط به افراد فاقد مجوز بوده است. تاکنون از بین حدود ۱۱۰۰ صفحه‌ای که در فضای مجازی رصد شده است، اقدامات اولیه از جمله مسدودسازی خطوط تلفن مورد استفاده در تخلفات و برقراری ارتباط با جامعه هدف نیز انجام شده است.
بخشنامه‌ها روی کاغذ، تخلفات روی صفحات مجازی
با وجود همه توضیحات و آمارهایی که از سوی مسئولان وزارت بهداشت ارائه می‌شود، واقعیت میدانی چیز دیگری است. صفحات متعدد مراکز زیبایی، همچنان آزادانه بدن بیماران را به ویترین جذب مشتری تبدیل کرده‌اند و برخوردها، اگر هم انجام می‌شود، بیشتر شبیه تذکرهای اداری است تا اقدام بازدارنده.
وزارت بهداشت در سخن از نظارت، دست‌پر به‌نظر می‌آید، اما در عمل، نقش نظارتی‌اش کم‌رمق و منفعل به‌نظر می‌رسد. حجم گسترده تخلفات، نشان می‌دهد که بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های متعدد نه توان بازدارندگی دارند و نه ضمانت اجرایی مؤثر. اکنون وقت آن رسیده است که نظارت‌ها تشدید شود، قوانین بازدارنده تدوین شوند و برخوردها علنی‌تر شود وگرنه بدن‌نمایی و عریان‌نمایی بیماران در صفحات مجازی همچنان ادامه خواهد داشت و نیازهای القایی هر روز پررنگ‌تر و اخلاق پزشکی هرروز کم‌رنگ‌تر خواهد شد.
