به گزارش تریبون تبریز، در ابتدای این نشست، «طاهری خسروشاهی» رئیس بنیاد ایرانشناسی آذربایجان شرقی ضمن گرامیداشت سالگرد نهضت مشروطیت، طی سخنانی بر لزوم توجه به درس ها و عبرت های مشروطیت تاکید نمود.
وی با اشاره به حادثه فاجعه بار شهادت مرحوم دکتر اسماعیل هنیه، به بیان مصادیق برخی تندروی ها و شتابزدگی ها در جریان تاریخ مشروطیت پرداخت: اقدام رژیم صهیونیستی در این ترور مذبوحانه، از مقوله همان افراطی است که در زمان نهضت مشروطیت نیز اتفاق افتاده است. یکی از عبرت های مهم در بررسی نهضت مشروطه، مساله افراط و تندروی است. این افراط و شتابزدگی به ویژه در کارنامه جناح مشروطه‌چیان تندرو که مخالف مبانی دینی و اعتقادی ملت ایران عمل می‌کردند، مشهود است و این تندروی و شتابزدگی هنوز در آثار برخی مورخان و پژوهشگران وجود دارد.
طاهری گفت: یکی از مصادیق این شتاب زدگی‌ها در متون تاریخی مشروطه، اجحافی است که در مورد روحانیت شیعه انجام شده است. ما در متون تاریخی مشروطه پژوهی، با یک مشکل مواجه هستیم که محققین حوزه مشروطه، عمدتاً در شناسایی مبانی فکری روحانیت و آداب و رسوم آن عاجز هستند. از طرفی دیگر آنهایی هم که در شناخت سنت روحانیت، توانایی و تبحر دارند، در سندپژوهی و علم شناخت تاریخ مشروطه، تخصّص کافی ندارند.
رئیس بنیاد ایرانشناسی آذربایجان شرقی با اشاره به شهید شیخ فضل الله نوری گفت: کارهای مکتوب متعددی منتشر شده و تقریبا در همه متون تاریخی، علیه شیخ نوشتند؛ در حالی که هیچ یک از این آثار از جامعیت علمی برخوردار نیست و اغلب دچار همان افراط هستند. به عنوان مثال در هیچ یک از این متون و آثار تاریخی، به جنبه برجسته علمی شیخ فضل الله نوری اشاره نشده و برخی اتهامات فکری و نظری به شیخ فضل الله زده شده که وقتی آثار و نوشته‌های خود شیخ فضل الله را می‌خوانیم، چیز دیگری می‌بینیم.
طاهری خسروشاهی اظهار داشت: در زمان اعدام شیخ فضل الله نوری برخی از چهره‌های تاریخی همچون احمد کسروی که در صف مخالفت با علما است، از متانت و خونسردی شیخ و سخنان مهم او در لحظه اعدام سخن گفته است. در خصوص مراتب علمی و اجتماعی شیخ فضل الله، مطالب ناگفته‌ای از مرحوم علامه امینی و مرحوم علامه قزوینی وجود دارد که در لابلای اسناد تاریخی گم شده و محققان جوان باید نسبت به بررسی و انتشار این اسناد همت نمایند.
در ادامه، «فاطمه اروجی» ، نماینده انجمن تاریخ در آذربایجان به عنوان مقدمه سخنان خود از قول بزرگان تاریخ ایران، مشروطه را بزرگترین اتفاق تاریخ سیاسی معاصر معرفی کرد و افزود: در ۱۱۸مین سالگرد این اتفاق مهم باید اشاره کرد که مشروطه با همه اشکالات، شریف‌ترین جنبش انقلابی تاریخ سیاسی معاصر ایران محسوب می‌شود و امروز تفکیک قوا، مجلس و قانون و غیره را از مشروطه داریم. اینکه امروز از احقاق حق صحبت می‌کنیم، مولود مشروطه است که مردم به نقش خود در تاریخ سیاسی کشورشان پی بردند و نقش شاهان را محدود کردند.
«باقر صدری نیا» استاد ادبیات فارسی در دانشگاه تبریز، در خصوص برگزاری چنین جلساتی گفت: بحث‌هایی که در این جلسات مطرح می‌شوند، نیاز به جلسات مفصل و جداگانه دارند. در آسیب شناسی مشروطه و اینکه چرا به دیکتاتوری رضا شاه منتهی شد، بحث‌های دقیقی مطرح هستند که با دو سه سخنران باید پیگیری شوند.
وی از رخدادهای مشروطه در تبریز به گوشه‌ای از زندگی سه تن از پیشگامان مشروطه و شهدای راه آزادی در تبریز اشاره کرد: نخستین آزادی‌خواهان سربریده در تبریز که آرامگاهشان هم مشخص نیست، «میرزا آقا خان کرمانی»، «شیخ احمد روحی» و «خبیرالملک تبریزی» هستند که اندیشه‌های مدرن در ایران مطرح کردند.
جواد ابوالحسنی، استاد دانشگاه در خصوص علت شناسی انحطاط و عقب ماندگی ایران از نظر طالبوف ابتدا به معرفی وی پرداخت: عبدالرحیم طالبوف بچه تبریز و در محله سرخاب است. آثار بسیاری در زمینه تاریخ و ادبیات خلق کرده از جمله مسالک المحسنین و سیاست طالبی. او یک ناسیونالیست معتدل بود و جمله معروف وی «من عاشق جهانم و بعد ایران و بعد خاک پاک تبریز» این اعتدال را نشان می‌دهد.
وی با اشاره به علت شناسی سیستماتیک طالبوف در کتاب سیاست طالبی عواملی را برشمرد و توضیح داد که استعمار، ساختار فاسد حکومتی، نقص تعلیم و تربیت، الفبای ناقص و مشیت گرایی از این جمله بودند: طالبوف در نقد علما به غفلت تعمدی برخی از آنها از آموختن علم اشاره کرده و این موضوع را هم یکی از عوامل عقب ماندگی ایران بر می شمارد.
گفتنی است، رجب ایزدی، سعید کریمی و محمد عزیزی از دیگر سخنرانان این نشست بودند.
