آیین های عزاداری محرم، تبلور همبستگی اجتماعی

به گزارش تریبون تبریز، آیین ها و عزاداریهای مذهبی در حیات اجتماعی جامعه ما با ویژگی هایی از جمله گستردگی، تنوع، قدمت، تداول، تأثیرگذاری، هنجارآفرینی و نقش‌آفرینی آنها در کنش های فردی و اجتماعی و …  شناخته می شوند. تا آنجا که می‌توان گفت کمتر فعالیت اجتماعی به وسعت مراسم ومناسک دینی در حیات اجتماعی، سیاسی و … ما حضور داشته و تأثیرگذار بوده  است.
این تشکل ها و آیین ها که از  آحاد و لایه های جمعیتی مختلف شکل گرفته است نه تنها انعکاسی از احساسات عمیق مردم نسبت به شهدا و نمادی از وفاداری به اهداف اسلامی است، بلکه به تقویت هویت فرهنگی و انسجام اجتماعی و فرهنگی  جامعه  کمک می کند.
وحید زاد شم پور جامعه شناس،  با بیان اینکه دین مجموعه ای از باورداشتها،اعتقادات و مناسک است که رابطه بین انسان و جهان هستی و ماورائ الطبیعه را تعریف می کند، می گوید:
 می توان ادعا داشت که عملکردهای دینی (آیین ها و مناسک ) نقش پررنگی در دینداری و به نوعی استمرار دینداری و حفظ و نگهداشت فرهنگ دین را  دارا می باشد.
به عبارتی، عملکردهای دینی صحنه حضور دین در میان جامعه و  افراد  بوده و نحوه بود و نمود این آیین ها و مناسک، ارائه ای  قدرتمند از استحکام دین در میان افراد می باشد.
 وی می افزاید: در جامعه به جز متولیان دینی که  در مبحث باورداشتها و اعتقادات دینی پیشرو بوده و به نوعی عالم به دین  بوده اند، اکثریت افراد باورداشت و اعتقاد تقلیدی داشته وبیشتر از طریق
التزام و  انجام عملکردهای دینی، هویت دینی و باورداشت خویش را مستحکم تر می کنند. پس عملکرد دینی می تواند برای فرد و جامعه در بسط و شرح دین بسیار اهمیت پیدا کند.
زاد شم پور  تصریح می کند: در حالت کلی عملکردهای دینی  یا همان بازنمودهای دینی  برای حفظ و نگهداشت فرهنگ دینی با توجه به تکرار و استمرار و بروز و ظهور آنها بسیار اهمیت داشته و پاسداری از آیین ها موجب کسب رضایتمندی در میان اکثریت افراد جامعه خواهد بود.
وی می افزاید: افراد جامعه از سوی دیگر از طریق همین مناسک دینی ، پیوستگی و انسجام را با سایر ابعاد باور داشتهای دینی در خود پدید می آورند و به نوعی شکل خاصی از دیالکتیک دینی  به وجود می آید.
در نتیجه عمل و التزام به آیین های دینی  و عملکردهای دینی علاوه بر مباحث هویت بخشی، رضایتمندی( ثواب و گناه)، مقبولیت اجتماعی، فرهنگی، تاثیر بر باورمندی و باور پذیری به جهان بینی دینی، موجب تعادل و انسجام فرهنگی و اجتماعی در فرد و جامعه می گردد.
که این  نظم و تعادل بخشی  لازمه انسجام و تقویت عاملان به این عملکردها را در سپهر عمومی حیات خویش و لاجرم پدید آمدن  اعتماد اجتماعی، شبکه های عملکردی و نیز تقابل و تعامل های اغلب مثبت و خیر بوجود می آورد.
علیرضا مختاری جامعه شناس و استاد دانشگاه نیز درمورد اثرات  اجتماعی و فرهنگی  آیین ها و مراسم عزاداری محرم می گوید: آیین های مذهبی در دهه اول محرم با توجه به تنوع فرهنگی در مناطق مختلف ایران، از جمله استان آذربایجان شرقی متناسب با ساختار فرهنگی آن  به صورت متفاوت برگزار می شود و یکی از مراسماتی است که بنا بر هدف معنوی در بین شرکت کنندگان در مراسم با تقویت شاخص های سرمایه اجتماعی از جمله اعتماد، تعلق خاطر  و مشارکت می تواند باعث افزایش سرمایه اجتماعی و بر مبنای آن باعث تقویت و انسجام فرهنگی و اجتماعی شود. 
وی می افزاید: اولین مورد در مشارکت عزاداران در این مراسم وجود اهداف معنوی، با توسل به ائمه در حل مشکلات روزمره  و تقویت اعتماد به نفس خود و عمل به نذرهای گذشته  و پهن نمودن سفره احسان هم برای توزیع کنندگان احسان و نذری و هم  استفاده کنندگان از آن است که باعث پیوند متقابل بین آنها گردیده و باعث تقویت اعتماد متقابل  می شود و از طرفی نیز باعث تقویت اهداف معنوی خود و تاثیر آن در کنش های فردی و اجتماعی می گردد. 
مختاری تصریح می کند: خاص بودن شیوه عزاداری با توجه به فرهنگ جوامع باعث تقویت شیوه مورد نظر و افزایش اعتماد، تعلق خاطر، مشارکت و در نتیجه افزایش میزان سرمایه اجتماعی آن جامعه نیز خواهد شد.
حجت الاسلام سعید امامی استاد حوزه و دانشگاه نیز ضمن تاکید بر تاثیر آئین ها و عزاداریهای محرم بر انسجام جامعه می گوید:  وحدت و انسجام اجتماعی  معیار می‌خواهد. ما باید روی چه معیاری باهم وحدت داشته باشیم؟ اگر این معیارها مادی و دنیوی باشد این وحدت یک وحدت صوری خواهد بود. وحدتی که به خاطر پول،  مقام، شهرت، منافع سیاسی و حزبی اتفاق افتاده باشد،  یک وحدت صوری هست و در دل وحدت ایجاد نمی کند. اما وقتی روی یک مبنای معنوی، عرفانی، انسانی و الهی باشد. یک وحدت عمیق و قلبی به وجود می آید و در این صورت است که یک وحدت حقیقی شکل می گیرد. لذا این آیینها و مراسمات این تاثیر عمده را دارند.
وی می افزاید: از سوی دیگر باید دقت شود که این آیین ها و مراسمات تبدیل به منم منم ها و اینکه گفته شود این گروه من یا هیات من است، نشود. و اگر نیتها درست نباشد حتی ممکن است نتیجه عکس بدهد و منجر به تفرقه و درگیری شود و از قضا آن اتحاد موجود را هم از بین ببرد. و البته اگر نیت درست باشد  و مراسمات به روش صحیح انجام شود یک وحدت قلبی ایجاد می شود. چنانکه در حدیث داریم مومنان بر عکس کفار، اگر در ظاهر هم نسبت به یکدیگر ابراز ارادت نکنند، دلهایشان بهم نزدیک است.
 وی تصریح می کند: در این مراسمها می بینیم که افرادی می آیند و از دسترنج سالانه شان در طبق اخلاص می گذارند برای احسان به فقرا که خود جنبه خدمت به مردم و اتحاد را دارد و با قرار گرفتن در کنارهم و حتی حل مشکلات یکدیگر دلها نرم می شود.
مخصوصا این جنبه گریه در عزاداری ها باعث نرم شدن دلها می شود. امام حسین (ع) می فرمایند “من کشته اشکها هستم‌.”  دل وقتی نرم می شود همه خوبی ها در آن جمع می شود. دلی که نرم شود، صفا پیدا  می کند. صفا یعنی وحدت، یعنی انسجام یعنی وحدت، اگر اینها نباشد دل دچار قساوت می شود و دلهایی که دچار قساوت شوند از هم دور می شوند.